Çember usûlü, XV. asırdan beri kullanılan bir usûldür. Fâhte usûlünün başına bir 4 zaman veya kendi formasında bir Sofyân usûlü getirilmekle elde edilmiştir. Usûlün son 10 zamanı da Nîm Devir’in son 10 zamanıdır.
24 zamanlıdır. İki 4 zaman, iki 5 zaman ve sonda yine bir 4 zamandan veya başka bir deyişle başta iki Sofyân sonra iki Yürük Semâî ve sonda yine bir Sofyân’dan yapılmıştır (4 + 4 + 64-6 + 4 = 24). Usûlü meydana getiren her unsurdan sonra noktalı ve 24 zamanın sonunda kalan düz bir ölçü çizgisi çekilmelidir.
24/4’lük ikinci mertebesi ve 24/2’lik üçüncü mertebesi kullanılmıştır. 24/4’lük ikinci mertebeye çember, 24/2’lik üçüncü mertebeye de Ağır Çember denir. Ağır Çemberler ağırlıkları sebebi ile birinci bestelerde kullanılırlar.
Çember usûlü ile peşrev, kâr, besteler ölçülmüştür. Bu usûl ile özellikle Ağır Çember ile ölçülmüş bestelerde, terennüm ikinci usûlün son te-ke te- fee’Ierinden girer. Terennüm sonunda mısraın son yarısından alınmış bir kısım vardır. Çember bestelerde her mısra iki usûldür, fakat terennüm ikinci usûlün te-ke te-fee’lerinden girer ve 2 usûlde terennüm uzar. Bazı eserlerde ise terennüm bir usûldür.
Çember ve Ağır Çember usûlü ile ölçülmüş bestelerin kuralları
- Esere (AH) terennümü ile girilir ve bu AH baştaki Sofyan’ın 3. zamanı olan (TE) darbının sonuna kadar uzar. Mısrâ ise Sofyan’ın 4. zamanından yani (KE) darbından başlar.
- Her mısra iki usûldür ve Terennüm ikinci usûlün son TEKE TEKElerinden yani, usûlün sonundaki Sofyandan başlar.
- Bu terennüm üçüncü usûlün başındaki Sofyan’ın 3. zamanı olan (TE) darbının sonuna kadar uzar. (KE) darbından itibaren mısraın son yarısı tekrar edilir ve usûl sonuna kadar devam eder.
- Bu sûrede her mısra Terennüm ile beraber üç nadiren dört usûldür. Fakat hemen ifâde edelim ki, bu genel kuralların dışında olan ve istisnâ oluşturan eserler de yok değildir.
Turan Mamay, usûlün vuruluşunu gösteriyor:
