Tarihi hayâtı ve şahsiyeti hakkında pek az şey bilinen Yûnus Emre, Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılmaya ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde küçük – büyük Türk Beylikleri’nin kurulmaya başladığı 13. yüzyıl ortalarından, Osmanlı Beyliği’nin filizlenmeye başladığı 14. yüzyıl’ın ilk çeyreğinde, Orta Anadolu havzasında doğup yaşamış bir Türkmen hocası, şair ve erendir.
Yûnus’un yaşadığı yıllar, Anadolu Türklüğünün Moğol akın ve yağmalarıyla, iç kavga ve çekişmelerle, siyasî otorite zayıflığıyla, dahası kıtlık ve kuraklıklarla perişan olduğu yıllardır. 13. yüzyıl’ın ikinci yarısı, sadece siyasî çekişmelerin değil, çeşitli gayrısünni mezhep ve inançların, batınî ve mutezilî görüşlerin de yoğun bir şekilde yayılmaya başladığı bir zamandır.
İşte böyle bir ortamda, Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî, Hacı Bektaş-ı Velî, Ahî Evrân-ı Velî, Ahmed Fakih gibi, ilim ve irfan kutuplarıyla birlikte Yûnus Emre; Allah sevgisini, aşk ve güzel ahlakla ilgili düşüncelerini, her türlü batıl inanca karşı, gerçek İslam tasavvufunu işleyerek, Türk – İslam birliğinin oluşmasında önemli vazifeler yapmıştır. Yûnus Emre, “Risalet-ün Nushiyye” adlı mesnevîsinin sonunda verdiği;
Söze târîh yedi yüz yediydi
Yûnus cânı bu yolda fidîyidi
beytinden anlaşıldığı kadarıyla, H. 707 (M. 1307-8) tarihlerinde hayâttadır. Yine, Adnan Erzi tarafından Bayezıd Devlet Kütüphanesi’nde bulunan, 7912 numaralı yazmada, şu ifadelere rastlanmaktadır:
Vefât-ı Yûnus Emre
Müddet-i ‘Ömr 82
Sene 720
Bu belgeden anlaşılacağı üzere, Yûnus Emre, H. 648 (M. 1240-1) yılında doğmuş, 82 yıllık bir dünyâ hayâtından sonra, H. 720 (M. 1320-1) yılında ölmüştür. Doğduğu yer konusundaki tartışmalar, Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı, Sarıköy ile Karaman üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Menakıpnâmelerle şiirlerinden çıkarılan bilgilere göre, Babalılardan Taptuk Emre’nin dervişidir. Hacı Bektaş-ı Veli ile ilgisi Vilayetname’den kaynaklanmaktadır.
Yine şiirlerinden tasavvuf yolunu seçtiği, iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Anadolu kentlerini dolaştığı, Azerbaycan ve Şam’a gittiği, Mevlana‘yla görüştüğü de bu bilgiler arasındadır.
Şiiri
Düşünceleri, işlediği konularla Anadolu’da gelişen Türk edebiyatının en büyük adlarından sayılan Yûnus Emre, yalnız halk ve tekke şiirini değil, divan şiirini de etkiledi, kalıcılığını çağlar boyu sürdürdü.
Hece ve aruzla yazdığı şiirlerinde sevgiyi temel aldı. Tasavvufla, İslam düşüncesiyle beslenen dizelerinde insanın kendisiyle, nesnelerle, Allah’la ilişkilerini işledi, ölüm, doğum, yaşama bağlılık, İlahi adalet, insan sevgisi gibi konuları ele aldı. Çağına hâkim olan düşünüş biçimini ve kültürü konuşulan dille, yalın akıcı bir söyleyişle dile getirdi.
Kendinden önce yetişmiş İran ozanlarının, çağdaşlarının yapıtlarında geçen kavramlara yeni bir öz, yeni bir deyiş kattı. Bu yanıyla tasavvuf düşüncesini, Alevi – Bektaşi inançlarını zenginleştirdi, kendi adına bağlanan tekke şiirinin Anadolu’daki ilk temsilcilerindendir.
Türbesi
Yûnus Emre’nin mezarı olduğu iddia edilen pek çok mezar ve türbe vardır. Bunlar; Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy Karaman’da Yunus Emre Camii avlusu, Bursa Aksaray ile Kırşehir arası, Ünye;Kula ile Salihli arasında Emre Sultan köyü, Erzurum Düzcü köyü, Isparta’nın Gönen ilçesi, Afyon’un Sandıklı ilçesi, Sivas yakınında bir yol üstü. Ayrıca Tokat’ın Niksar ilçesinde de bulunmaktadır.
Ayrıca, mutasavvıf Niyazi Mısri de Yunus Emre’nin mezarının (veya makâmının) Limni Adası’nda bulunduğunu ifade etmiştir. Bunlar arasında, bilim adamlarınca tartışma, Karaman ve Eskişehir’deki türbeler üzerine yoğunlaşmışsa da, Hacı Bektaş-ı Veli ile ilgili menkıbe düşünüldüğünde Aksaray – Kırşehir arasındaki türbenin, asıl Yunus Emre türbesi olduğu düşünülebilir.
Risaletü’n – Nushiyye: 1307 yılında yazıldığı sanılmaktadır. Eser, mesnevi tarzında yazılmıştır ve 573 beyitten oluşmaktadır. Eser; dinî, tasavvufî, ahlakî bir kitaptır. “Öğütler kitabı” anlamına gelmektedir.
Yunus Emre’nin düşünce dünyâsı
Yunus Emre Tasavvufla ve dinle ilgili konularda genellikle coşkun, zaman zaman da öğretici şiirler yazmıştır. Konuları bu çerçevenin dışına pek çıkmaz. Ama soyut bir dünyâ kurarak değil de, yaşadığı somut dünyânın çağrışımlarıyla yazdığı için, şiirleri aydınlık, sıcak, daha önemlisi, çağımızın insanına, öbür dünyâ özlemiyle yanmayan, Tanrı’ya kavuşmak gibi bir sorunu bulunmayan çağdaş insanlara da cana yakın gelen, şaşırtıcı bir gözlem gücüyle yüklü şiirlerdir.
Dinsel konularda yazıp, böylesine yaşamın içinde kalabilen, aydınlık olabilen başka şair yoktur sanırız. Bunda bağnazlığa karşı Tasavvufun getirdiği hoşgörünün, bağışlama, sevgi gücünün büyük etkisi bulunduğu bir gerçektir. Kaynak: tr.wikipedia.org
Yûnus Emre ve Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî belgeseli
