Şemsi Belli, 1925 yılında Malatya’da dünyâya gelmiş, 11 Ekim 1995 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir. Türk şair, yazar, gazeteci ve siyasetçidir.
Birlik Partisi genel sekreterliği yapmış, şiirlerinin yanısıra; tiyatro, gezi yazısı, anı, araştırma – inceleme alanlarında da ürünler vermiş bir edebiyatçıdır.
Yerel ağız özellikleri gösteren kırsal şiirleri, özellikle Anayasso adlı şiiri ile tanınan Şemsi Belli, Bir Yangının Külünü adlı unutulmaz şarkının da söz yazarıdır.
Yaşamı
Şemsi Belli, 1925 yılında Malatya ilinin Arguvan ilçesine bağlı Kızıluşağı Köyü’nde (yeni ismiyle Yenisu köyü) dünyâya geldi.
1947 yılında Haydarpaşa Lisesi’nden mezun olduktan sonra, Ankara Hukuk Fakültesi’nde başladığı yüksek öğrenimini, 1956 yılında tamamladı.
Avukatlık, gazetecilik (Vakit, Cumhuriyet, Ulus, Son Havadis, Milliyet, Hürriyet, Dünyâ gazeteleri), edebiyat öğretmenliği (Vefa Lisesi, İstanbul Kız Lisesi, Çapa Öğretmen Okulu ve Gazetecilik Yüksek Okulu’nda öğretim görevlisi) gibi değişik görevlerde bulundu.
Radyo ve televizyon programları (1953 yılından, 1960 yılına kadar Ankara Radyosunda Adım Adım Anadolu, Kırk Gözlü Heybe, İçimizden Biri, 1959 ve 1960 yıllarında Kıbrıs Radyo ve Televizyonu’nda Adım Adım Türkiye, 1988 – 1989 yıllarında T.R.T.’de Şiir Bahçesi), yaptı, dergiler (Kervan, Çadır, Anayasso, Şiir Defteri) ve gazeteler (Memleket, Son Posta) çıkardı.
Bir ara siyasetle de uğraşan Şemsi Belli, 1969 yılında Adana milletvekili adayı olduğu Birlik Partisi’nin genel sekreterlik görevinde bulundu. 1958 yılında Gülsen Hanım’la evlenen şairin, Orhan (1960), Bengü (1961) ve Yağmur (1966) adlı üç oğlu oldu. 11 Ekim 1995 tarihinde, İstanbul’da, hayâta vedâ etti.
Edebi Yaşamı
Şemsi Belli’nin ilk şiiri 1939 yılında Maceralar Dünyâsı dergisinde, daha sonra da 1943 yılında Orhan Seyfi Orhon‘un çıkardığı Çınaraltı dergisinde yayımlandı. Halk şiiri geleneği etkisinde ilk ürünlerini veren şair, daha sonra kendi çizgisini bulmuş, serbest şiire yönelmiştir. Yusuf Ziya Ortaç‘ın çıkardığı; Akbaba, Pardon ve Papağan gibi mizah dergilerinde de değişik takma adlarla, mizah yazıları da yazdı.
Bestesini Muzaffer İlkar‘ın yaptığı, Bir Yangının Külünü adlı unutulmaz şarkının söz yazarıdır. Tiyatro, gezi yazısı, anı, araştırma – inceleme alanlarında da ürünler vermiştir. Garip şiir akımının etkisi, bu dönem şiirlerinde görülür. Düz yazı şiirleri (mensur şiir) de yazan Şemsi Belli, bu alanda yetkin şairlerimizden biridir ve Ümit Yaşar Oğuzcan‘la birlikte, çağdaşlarından bu tarz şiirleriyle ayrılır.
Siyasal taşlamaları da olan Şemsi Belli, 1968 yılından sonra toplumcu – gerçekçi akım içerisinde değerlendirilebilecek biçimde, ancak onlardan farklı olarak, yerel ağız özellikleri gösteren, kırsal şiire yöneldi. Bu dönemin en ünlü şiiri Anayasso’dur. 1968 yılında yayımlanan bu şiir ile, ülkenin doğusunda mahrumiyet içinde yaşayan insanları gündeme getirerek, büyük ilgi uyandırdı. Şiirleri; İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Arapça ve Azeri Türkçesine çevrildi.
Anayasso
Gul, gurban olduğum Hökümet Baba!
Baa bir alfabe veremez miydin?
Gara dağlar gar altında galanda
Ben gülmezem
Dil bilmezem
Şavata’dan Hakkari’ye yol bilmezem
Gurban olam, çaresi ne, hooy babooov ?
Bebek yanir, bebek hasda, bebek ataş içinde
Ben fakiro,
Ben hakiro
Dohdor ilaç, çarşı bazar tam – takiro
Gurban olam bu ne işdir hooy babooov !
Çoçiğ ağliir, çoçiğ öliir, geçit vermiy Zap suyu
Parasizo,
Çaresizo
Ben halsizo, ben dilsizo, şeher uzah, yolsizo
Bu ne haldır, bu ne iştir hooy babooov !
Gara dağda, gar altında ufağ ufağ mezerler
Yeddi ceset hetim hetim Zap Suyunda yüzerler
Hökümata arz eylesem azarlar
Ben ketimo
Ben hetimo
Ben ne biçim vatandaşım hooy babooov ?
Şavata’tan Angara’ya ses getmiir
Biz getmeğe guvvatımız hiç yetmiir
Malımız yoh
Yolumuz yoh
Angara’ya ses verecek dilimiz yoh
Ganadımız, golumuz yoh
Bu ne biçim memlekettir hooy babooov ?
Yerin, yurdun adresesin bilmirem
Angara’da: Anayasso!
Ellerinden öpiy Hasso
Yap bize de iltimaso
Bu işin mümkini yoh mi hooy baboov ?
Anayasso Şiiri Hakkında
Şemsi Belli’nin Anayasso adlı şiiri, Hakkari’de Zap Suyu’nun kıyısında yaşayan ve tel gererek tehlike içinde, suyun öte yanına geçmek zorunda olan insanların çaresizliğini anlatmaktadır.
Bu şiirden ilk defa, 15 Mart 1968 tarihli Savaş Gazetesi’nin bir haberinde bahsedilmişti. Haberde, Trabzon Devrim Ocağı’nın kuruluşunun 6. yılında Attilla Aşut tarafından Anayasso adlı bir şiirin okunduğu, şiirtin çok beğenildiği ancak şairinin bilinmediği yer almaktadır.
Milliyet Gazetesi köşe yazarı Hasan Pulur, 3 Nisan 1968 tarihinde şiiri haber yaparak şairini aramaya başladı. Boğaz Köprüsü inşaası hakkında tartışmaların sürdüğü bir dönemde, Zap Suyu’nu tel üzerinde geçen insanların çilesini şiir yoluyla öğrenmek, toplumda büyük yankı doğurdu.
Gazeteye, şairin Şemsi Belli olduğuna dair haberler ulaştı. Bir gazete muhabiri kendisini bulup sorunca, şairin Şemsi Belli olduğu ve şiirini ilk defa Anayasso dergisinde yayınladığı, sonra Hasan Pulur’a gönderdiği ortaya çıktı.
Yapıtları
- Köy Akşamları (Şiir – 1945)
- Bahar Şarkısı (Şiir – 1949)
- Başşehir Sokağı (Şiir – 1957)
- Güzçiçeği 1 (Mensur şiir – 1958)
- Bahar Güneşi (Mensur şiir – 1959)
- Şeytan Diyor ki (Şiir – 1959)
- Ağabeyim Mustafa Kemâl ( Araştırma, inceleme – 1959)
- Yavru Vatan’dan Notlar (Gezi yazısı – 1960)
- Cumhuriyetin Eşiğinde Kıbrıs (Gezi yazısı – 1960)
- Cankuşum (Mensur şiir – 1960)
- Uykusuz Trenler (Şiir – 1960)
- Boncuk Kutusu (Taşlama şiirler – 1960)
- Karpuz Dilimi (Şiir – 1961)
- İpek Kaplı Defter (Mensur şiir – 1961)
- Gelin Telleri (Şiir – 1962)
- Öpme Beni Bu Akşam (Şiir – 1962)
- Büyük Paydos (Anı – 1962)
- Satırbaşı (Şiir – 1964)
- Güzçiçeği ll (Mensur şiir – 1965)
- Anayasso / Doğu Anadolu Şiirleri ( Şiir – 1970)
- Anayasso / 5 Bölümlük Oyun (Tiyatro – 1970)
- Bir Yangının Külü (Mensur şiir – 1974)
- Otopsi (Şiir – 1974)
- Renkli Balonlar (Şiir – 1974)
- Tükenmez Kalem (Gülmece öykü – 1974)
- Ağa Kapısı (Şiir – 1975)
- Çocukluğundan Liderliğine Kadar Bülent Ecevit (Araştırma, inceleme 1975)
- Aşk Dersleri ( Gülmece öykü – Tarihsiz)
- Babıâli- Babıâdi / Türkiye’de Basın Rezaletleri (Araştırma, inceleme – 1988)
- Atatürk’ün Aşk Hayâtı (Araştırma, inceleme – 1988)
- Zeydo Ağa (Tiyatro – Tarihsiz)
- Fikriye (Araştırma, inceleme – 1995)
- Cudi / Doğu Anadolu’dan Kanlı Şiirleri (Şiir – 2003)
- Yiyin Pez…nkler, Yiyin (Şiir – 2003)
