Peşrev Formu
Saz eserlerinde en büyük form peşrev’dir. Türk Mûsıkîsinde Fasıl adı verilen takım da ilk olarak daima Peşrev icra edilir.
Klâsik Fasıl; Peşrev, Beste, Ağır Semai, Şarkı, Yürük Semai ve Saz Semaisi olarak sıralanır.
Peşrev formu, genellikle dört haneden meydana gelir. Her hanenin sonunda “Teslim” adı verilen bir bölüm bulunur. Peşrevler büyük usûllerle yapılmışlardır.
Eski, bazı peşrevlerin üç haneli olduğu görülmüştür. Ancak bu tür peşrevler tutulmamış ve terk edilmiştir.
Ayrıca teslimi olmayan peşrevlere de rastlanılmıştır. Teslimi bulunmayan peşrevlerin ilk haneleri teslim yerine çalınmış olup; bu tür de, üç haneli peşrevler gibi ilgi toplamamıştır.
Bir hanenin sonunda teslime geçilecek yerde “Güçlü” bulunur. Teslim ise makâmın bitişi olduğundan “Durak” perdesi ile son bulur. Şu halde peşrevlerde dikkat edilmesi gereken kısımları üç bölümde inceleyebiliriz:
Peşrevlerde hane
Peşrevler dört haneli olarak yapılır. Birinci hane makama giriştir. Makam dizisinin seslerinde dolaşıldıktan sonra teslim hanesine geçilir. Teslim hanesinde makam dizisinin sesleri kullanılarak durak-karar yapılır. İkinci hanede ise yakın makam dizilerine geçkiler yapılır. Tekrar teslim çalınarak üçüncü haneye geçilir. Üçüncü hanede asıl makam dizisinin dışına çıkılarak değişik ses ve diziler kullanılır. Bu kısma “Meyan” adı verilir.
Meyan’da genellikle tiz seslerde dolaşılır. Tekrar teslim hanesi çalınarak dördüncü haneye geçilir. Dördüncü hane asıl makam seslerine dönüşü sağladığı gibi, değişik geçkiler de yapılabilir. Bu bölüm sonunda da teslim hanesi çalınarak peşrev tamamlanmış olur.
Teslim
Peşrevlerde teslim haneleri genellikle serbest yapılır. Hemen hemen peşrevlerin en güzel bölümünü teşkil eder. Teslim haneleri bestekâr tarafından özenle yapılmış nağmelerden oluşur. Parlak ve canlı bölümlerdir.
Usûlü
Peşrevler çoğunlukla büyük usûllerle ölçülmüşlerdir. Devr-i Kebir usûlü en fazla kullanılan usûldür. 28 zamanlı Devr-i Kebir usûlü yazılırken 4/4 lük olarak bölümlere ayrılır. Usûl tamamlanınca iki çizgiyle usûlün bittiği belirtilir. Çok az sayıda Sofyan usûlü ile de bestelenmiş peşrevler vardır.
Dört hane ve teslimleri tamam olarak çalınan peşrevler genellikle müstakil çalınan saz eserlerinde, konserlerde olur. Peşrevler dört haneli ve usullerinin büyük olmaları nedeniyle oldukça uzundurlar. Bu nedenle, belirli süresi olan bir fasıl, bir koro veya bir solistin programından önce peşrevin sadece birinci hanesi çalınır, buna teslim eklenerek giriş tamamlanır. Sonra programa geçilir.
