Yegâh makâmı özellikleri
- Durağı: Yegâh perdesidir.
- Seyri: İnicidir.
- Dizisi: Yegâh makâmı, yerinde Nevâ makâmı (Uşşak dörtlüsü + Rast beşlisi) dizisine Yegâh perdesindeki Rast makâmı (Rast beşlisi + Rast veya Bûselik beşlisi) dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. Yegâh makâmı bâzen de yerinde Nevâ makâmına Yegâh’da Rast beşlisinin eklenmesi tarzında kullanılmıştır. Tam karar, Yegâh perdesinde genellikle Acem’li Rast dizisiyle, bâzen de aynı perdede sadece Rast beşlisiyle yapılmıştır.
- Güçlüsü: Nevâ makâmının güçlüsü olan Nevâ perdesi Yegâh makâmının da birinci mertebe güçlüsüdür. Makamın yarım kararı Rast çeşnisiyle bu perde üzerinde yapılır. Bu arada Nim Hicaz perdesi yeden olarak kullanılır. İkinci mertebe güçlü, üzerinde üç ayrı çeşni bulunan Dügâh perdesidir.
- Asma Karar Perdeleri: (Nevâ makâmının asma kararlarından başka) Nevâ perdesindeki yarım karardan sonra, Segâh perdesindeki Segâh ve Ferahnâk çeşnisi veya Segâh üçlüsü ile asma karar yapılır. Dügâh perdesi çok önemli bir asma karar perdesidir. Çünkü Dügâh perdesi üzerinde Nevâ dizisinin pest tarafı, Yegâh perdesindeki Rast dizisinin de üst tarafı yer alır. Yâni Dügâh perdesi üzerindeki dörtlü Yegâh makam dizilerinin orta bölgesidir.
- Donanımı: Nevâ makâmı gibi, si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Yegâh perdesindeki Rast dizisine geçildiğinde gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
- Perdelerin Türk müziğindeki isimleri: Pestten tize doğru: Yegâh’da Rast dizisi; Yegâh, Hüseyni Aşirân, Irak, Rast, Dügâh, Bûselik, Nim Hicaz veya Çargâh, Nevâ. Yerinde Nevâ dizisi; Dügâh, Segâh,Çargâh, Nevâ, Hüseyni, Eviç, Gerdâniye ve Muhayyer’dir.
- Yeden’i: Portenin altındaki bakiye diyezli do Kaba Nim Hicaz perdesidir.
- Genişlemesi: Yegâh makâmı ayrıca genişletilmemiştir. Çünkü zâten geniş bir seyir alanına sâhiptir. Gerekirse Nevâ makâmı gibi genişleyebilir.
Bu duruma göre Dügâh perdesi üzerinde üç ayrı çeşni dörtlü hâlinde yer alır:
- Yerindeki Nevâ dizisinin pest tarafı olarak Dügâh’da (yerinde) Uşşak dörtlüsü,
- Yegâh’da Rast dizisinin tiz tarafı olarak Dügâh’da Rast dörtlüsü,
- Yine Yegâh perdesindeki Acem’li Rast dizisinin tiz tarafı olarak Dügâh’da, yâni yerinde Bûselik dörtlüsü.
Bunlardan başka Nevâ dizisi kullanılırken Rast perdesinde Rast çeşnisiyle düşülüp asma karar yapılabilir. Yegâh perdesindeki Rast dizisine geçilince, Rast perdesindeki asma karar Rast veya Pençgâh beşlisiyle olur. Rast makâmının üçüncü derece üzerinde asma karar yaptığını önceden görmüştük.
Şimdi Yegâh perdesi üzerinde bulunan Rast dizisinin üçüncü derecesi olan Irak perdesinde de Ferahnâk beşlisi veya Segâh üçlüsü ile asma karar yapılabilirse de, bunda fazla ısrar edilmez. Çünkü makam Ferahnâk makâmına benzeyebilir. Bundan başka Hüseyni Aşirân perdesinde de Uşşak çeşnisiyle çok az olmak şartıyla asma karar yapılabilir.
Makâmın seyri
Yerindeki Nevâ makâmı ile Nevâ perdesi civârından seyre başlanır. Bu dizinin çeşnilerinde karışık gezinildikten sonra Nevâ perdesinde Rast çeşnisiyle yarım karar yapılır.
Bu arada gerekli yerlerde gereken asma kararlar da gösterilerek dolaşılıp Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisi ile Nevâ makâmı sona erdirilir. Sonra Yegâh perdesindeki Rast dizisine geçilir. Bu dizide de gerekli asma kararlar gösterilerek gezinildikten sonra, Yegâh perdesinde Rast çeşnisiyle yedenli tam karar yapılır. Kaynak: eksd.org.tr
